Yazıbaşı'dan Recep, Çapak'tan Ali, Karakuyu'dan Hüseyin..

TÜRK Harp tarihinde Balkan Savaşları, akabinde I.Dünya Savaşı ve Türk İstiklal Harbinde şehitler ve askerde kalanlar, silah altına alınıp geri dönmeyenler halen net bir şekilde gün yüzüne çıkartılamamıştır. Bu konunun bilimsel metotlar içinde lyıkıyla ele alınıp incelenmesi ve tarih eğitimi çerçevesinde topluma aktarılmasıyla,  tarih şuurunun inşası hususunda çok büyük faydalar sağlanacağı şüphesizdir. İl ve ilçe boyutunda yapılacak çalışmalarla o bölgelerden şehit olanlar ve ailelerden askerde kalanların tespiti ve bunlar üzerinde yapılacak tahliller ile o coğrafyada yaşayan insanlar kendilerini tarihin içinde bulacaktır. Konunun kaynakları arasında ilk akla gelen mahallî askerlik şubesi kayıtlarıdır. Askerlik şubesi kayıtlarının yanı sıra, mahallî Nüfus Müdürlükleri Arşivlerinde bulunan 'Vefyta Mahsus Vukûat Defterleri' ve 1934 yılı nüfus tarama cetvelleri Birinci Dünya Savaşı esnasında silh altındayken şehitler, askerde kalanlar konusunda fevkalde kıymetli ve sağlıklı bilgileri içeren önemli bir kaynaktır.  Özellikle, Balkan Savaşları'ndan Millî Mücadele'ye uzanan tarih diliminde 'şehitler ve askerde kalanlar' konusunun yanı sıra pek çok sosyal tarih konuları için de bize bazı kıymetli ipuçları sunan il  veya ilçe nüfus müdürlükleri arşivlerinde bulunan '1934 yılı nüfus tarama cetvelleri', yakın dönem tarih araştırmalarında henüz yeterince araştırma yapılmayan kaynaklar arasındadır. Osmanlı Devleti dhil olduğu Birinci Dünya Savaşı'nda ana ve yardımcı cephelerde savaşmış, Birinci Dünya Savaşında çeşitli cephelerde kalan asker sayısı bu güne kadar kesin rakamlarla tespit edilememiş, yaklaşık olarak ifade edilmiştir.
EN ÇOK ORMANKÖY'DEN

Yapılan diğer bir araştırmaya göre I.Dünya Savaşında Osmanlı Devletinin tahmini asker kayıpları 2.167.841 kişidir. Muhtelif cephelerdeki ölü sayısı 392.915 kişinin 383.704 kişisi sadece cephelerdeki ölen asker sayısının 101.147 kişisi Çanakkale Cephesindedir. Bu rakam hasta, kayıp ve yaralılarla 253.896 kişiye ulaşmaktadır. Torbalı ilçesinde Çanakkale Harbinde şehit olanlar ve Çanakkale Harbinde kalanlarla ilgili elimizde iki türlü kayıt örnekleri bulunmaktadır. Bunlardan birisi Milli Savunma Bakanlığı kayıtları, diğeri ise 1934 yılında yapılan nüfus tarama cetvel kayıtlarıdır. Bakanlık kayıtlarına göre Torbalı ilçesinden Çanakkale Harbinde 32 kişi şehit olmuştur. Şehitlerin 15 kişisinin kayıtlı oldukları idari birimler belirli iken 17 şehidin idari birimi belirsizdir. Şehitlerin hepsi 1331 (1915) tarihinde ölmüştür. Ölüm yaş ortalaması 28,6'dır. Konuyla ilgili incelediğimiz diğer kaynak ise devletin nüfusu kayıt altına alma girişimi olan 1934 yılı nüfus taraması sonucu her idari birimde ayrı ayrı hazırlanmış olan nüfus tarama cetvelleridir. 1934 yılı tarama cetvelleri üç klasör halinde Torbalı İlçe Nüfus Müdürlüğü arşivinde bulunmaktadır. İncelenen 1934 yılı Tarama cetvel kayıtlarına göre yedi idari birimden toplam 18 kişi Çanakkale Harbinde kalmıştır. En fazla kayıt sekiz kişi ile eski adı Çengele olan Ormanköy Köyündendir. Cetvel kayıtlarda ölüm yeri olarak 'Çanakkale Harbi, Çanakkale Harbi Şehiden, Anafartalar, Arıburnu Şehiden, Çanakkale Şehiden' belirtilmiştir. Kayıtlara göre Çanakkale Harbinde kalanlardan 11 kişisi 1331(1915) , beş kişisi 1332(1916), iki kişisi ise 1333(1917) tarihinde ölmüştür. Kayıtlara göre Çanakkale Harbinde kalanların ortalama ölüm yaşı 28'dir.

Vurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor; Bir hilal uğruna ya Rab, ne güneşler batıyor!
Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker, Gökten ecdad inerek öpse o pak alnı değer.
Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi, Bedr'in aslanları ancak bu kadar şanlı idi.
M. A. Ersoy

İŞTE TORBALILI ÇANAKKALE ŞEHİTLERİ LİSTESİ

Sıra Adı Babası Doğum yeri  ve yılı Şehitlik kaydı – Tarihi ve yeri Ailenin soyadı /   Soyadları1 Abdullah İbrahim Uçhisar  1894 Şehiden 12 Nisan 1917 Altınyaldız-Yıldırım2 Ahmet Paşalarlı  İzzet Arslanlar 1888 Şehiden  19 Mayıs   1917 Karyağdı3 Ahmet Ali Dağtekke  1891 Şehiden   07   Temmuz   1915 Şahin4 Ahmet Mustafa Ormanköy  1887 Çanakkale Harbi 1915 Yılmaz -Coşkun5 Ahmet Hacı Ahmetıgvanı Torbalı   1889 Harbiye Merkez Hastanesi 21 Temmuz 1915 6 Ahmet Recep Yazıbaşı 1876 Soğanlıdere 30 Haziran 1915 Hacıhocaoğulları7 Ahmet Recep Yazıbaşı 8 Ahmet Mehmet Hortuna  1876 Şehiden 20 Ağustos 1915 Bozdağ-Ekici-Taban9 Ahmet Hüseyin Nazif Torbalı    1889 Kirte Harbinde  24 Nisan1915 10 Ali Sancaktar oğlu Mustafa Ali Karakuyu  1892 Şehiden  26 Kasım 1915 11 Ali İbiş Kırbaş  1892 11.Fırka Seyyar Hastanesi 24 Haziran 1915 Ateşoğulları12 Ali Mehmet Karakuyu  1894 Meydan Harbi 10 Ekim 1915 Karavelioğulları13 Ali Seyit oğlu Halil Tepeköy  1893 Şehiden 07 Mayıs 1916 Şişoğlu14 Ali Halil Çaybaşı   879 Hastahanede 1915 Siroz Muhacirlerinden15 Ali Mehmet Torbalı Sıhhıye Bölüğü 19 Ağustos 1915 16 Ali Osman Ali Çapak 1897 Çanakkale  Harbi 18  Eylül  1917 Baba17 Bayram Ali Abdullah oğlu Şakir Arslanlar  1893 Şehiden   08 Mart 1916 Eren18 Cemal İsmail Ormanköy  1889 18.Haz.15 19 Çakır  Mustafa Ali Çapak    1884 Çanakkale Harbi     01  Şubat    1916 Adak – Ok – Kasap20 Mustafa Ali Çavuşoğlu Hüseyin Karakuyu   1881 Şehiden 27 Nisan  1917 Çetinay21 Devecioğlu Hüseyin İbrahim Torbalı   1880 Askerde Şehit 03 Haziran  1916 Bilmez22 Durmuş Çakaloğlu Hasan Hüseyin Tepeköy      1888 Arıburnu Şehiden  20 Temmuz  1915 Çakaloğlu23 Hafız oğlu Mehmet Şeker Mehmet Yoğurtçular    1878 Şehiden 09 Kasım  1916 Sezer-Yaman24 Halil Deveci Mehmet Yoğurtçular    1893 Şehiden 02 Haziran  1915 Gençtürk25 Halil Mustafa Ormanköy      1884 Çanakkale Harbi  1915 Yılmaz-Coşkun26 Halil oğlu  Hasan Halil Demirci          1876 Şehiden 16   Mart  1916 Coşkun27 Hamdi Halil Çavuş Torbalı         1889 Askerde Şehit 07 Şubat  1915 28 Hamit İbrahim Ormanköy         1897 Şehit 1918 Şeker29 Hamit Mustafa Ormanköy        1889 Çanakkale Harbi 1916 Yılmaz -Coşkun30 Hasan Mustafa Bozköy             1888 Şehiden  16  Haziran    1918 Akar31 Hasan  Ali Abdullah Dağtekke          1891 Şehiden     18 Mayıs   1916 Öz32 Hasan Ali Mahmut Yaylayaka        1881 Şehiden  28 Temmuz   1916 Arda33 Hasan Hüseyin Mehmet Helvacı             1891 Şehiden       07 Temmuz  1915   Can34 Hasan Hüseyin Aydınlı Ahmet Karakuyu          1888 Şehiden 25 Haziran 1915 Uyar35 Hüseyin Emiroğlu Mehmet Bozköy              1892 Şehiden    17 Kasım  1918 Avcı36 Hüseyin Dağlı Ahmet Karakuyu           1895 Çanakkale Harbi     1917 Aktaş37 Hüseyin Nasuh Torbalı               1895 Askerde Şehit 04 Şubat  1916 Şenbaş38 İbrahim Ali Çapak                 1892 Şehiden     28    Kasım   1916 39 İbrahim Mehmet Ali Torbalı               1877 Gümüşsuyu Hastahanesi 25 Temmuz  1915 40 İbrahim Mehmet Ali 01 Eylül 1915 41 İbrahim Mehmet Gümüşsuyu Hastahanesi 42 İbrahim MollaAbdurrahman Yoğurtçular       1892 Tamuzderede 09 Mart 1915 Sarıçolakoğulları43 İslam Mustafa Ormanköy         1884 Seddülbahir 29 Haziran  1915 Yılmaz – Coşkun44 İsmail Süleyman Özbey                 1894 Çanakkale Harbi  1917 Şengün45 Keşirli Hasan Hüseyin Yenişehir           1884 Şehiden        14  Haziran    1916 Sümer46 Ali Abdullah Demirci              1882 Şehiden      25   Eylül    1917 Sevim47 Mahmut Kara Recep Özbey                 1894 Çanakkale Harbi  1917 Fesci48 Mehmet Kabacaoğlu  Yusuf Çakırbeyli          1875 Şehiden    25  Şubat   1915 Ünal – Çetin49 Mehmet Koca    Veli Çapak                 1880 Şehiden    17   Kasım   1915 Ovalı50 Mehmet İçelli Ahmet Dirmil                 1885 Şehiden 06 Şubat  1916 Suna51 Mehmet Osman Yazıbaşı              1879 Karahisar Terfi Hastanesi 13 Nisan 1916 52 Mehmet Hacı Hüseyin Torbalı               1883 Kanlıdere Muharebesi 18 Ağustos  1915 53 Mehmet Mehmet Ali Dirmil                1892 Şehiden 08 Nisan  1916 Akın54 Mehmet Lazoğlu Mustafa Torbalı               1887 Askerde Şehit 4 Mart  1916 Karagülle55 Mehmet Hacı Hüseyin Torbalı               1883 Kanlıdere Muharebesi 18 Ağustos  1915 56 Mehmet  Sadık Osman Helvacı               1893 Şehiden       06  Ağustos       1915 Aydın – Aktaş -Bayer57 Mehmet Ali Hüseyin Ormanköy         1889 Çanakkale Harbi  1916 Baykurt58 Mehmet Hüseyin Halil Torbalı               1890 Kanlıtepe Mevkiinde Şubat  1915 Kadıoğulları59 Mehmet Tevfik Karasulu oğlu Hasan Karakuyu          1888 Şehiden  15 Nisan  1915 Karasulu60 Muharrem Hüseyin Alansonya        1893 Şehiden askerde    15 Temmuz    1916 Duymaz61 Mustafa Eğri oğlu Mehmet Çapak                 1896 Şehiden     09  Kasım  1916 Oral62 Mustafa Kasapoğlu Mehmet Karakızlar          1881 Şehiden 14 Temmuz  1916 Kasapoğlu63 Mustafa Mustafaoğlu Mehmet Ormanköy         1898 Şehiden 06 Ağustos  1917 64 Mustafa İbrahim Torbalı               1893 Yeşilsırt Muharebesinde  12 Şubat  1915 65 Mustafa Osman Torbalı                1892 Kirte Harbinde   24 Nisan 1915 66 Necip Mehmet Ormanköy         1887 Anafartalar  1915 Tosun67 Osman Sabancıoğlu İsmail Karakızlar          1889 Şehiden 22 Kasım  1914 Atay68 Osman Mustafa Ormanköy        1882 Çanakkale Harbinde 15 Nisan  1916 Mumcu69 Osman Abdullah Ormanköy        1895 Çanakkale Harbi  1916 70 Recep Ömer   Çavuş Çaybaşı              1889 Şehiden     09 Kasım    1915 Gülmez71 Recep Hüseyin Hüsnü Torbalı                1882 Şehiden 09 Nisan  1916 Aşırtan72 Salih Kadir Hortuna             1882 Şehiden 11 Eylül 1918 Ekren73 Selim Halil Yeniçeraki Kandiye             1891 Şehiden 28 Kasım  1916 74 Şükrü Hasan Helvacı               1891 Kerevizderede 20 Nisan  1915 75 Tat Osman Hacı Halil Hortuna             1878 Şehiden 02 Ağustos  1915 76 Veli Mehmet Ali Dağtekke          1891 Şehiden    22  Temmuz   1915 Çakaloğlu77 Veli Hasan Torbalı               1892 Kanlıtepe Mevkiinde Şubat  1915 78 Yaşar İlyas Hortuna            1875 Çanakkale Harbi  1917 Erdoğan79 Yusuf Abdi Arslanlar          1892 Şehiden   22 Temmuz     1916 Demirkapu80 Yusuf Eskici Salih Torbalı              1897 Askerde Şehit 18 Temmuz  1917 Eskici 81 Yusuf Abdullah Arslanlar          1892 Seddülbahir Muharebesi 15 Temmuz  1915