Yeni bir kentin doğuşu

TORBALI hemen hemen her hafta ulusal basında yeni bir rekorla yer alıyor. Oysa köklü bir geçmişi bulunan ilçe yıldızını bugün parlatmış değil. Tarihinde 11 uygarlığa ev sahipliği yapmış, Taş devrine kadar uzanan insan yaşamı ile derin bir tarihi bulunan ilçenin medeniyetle tanışmasını sağlayan gelişmeler kimi zaman Metropolis'te bir hamam, kimi zaman antik bir tiyatro, bazen de tarihe iz düşülmüş bir yazıda karşımıza çıkıyor. İşte o araştırmalardan birinde Torbalı'nın çağ atlamasına vesilen olan olaylar kaleme alınmış durumda. Başta Araştırmacı Necat Çetin olmak üzere ilçedeki yerel tarihçilerin katkıları ile ulaşılan bilgiler oldukça kıymetli. Academia'da yer alan Necat Çetin imzalı bilgiler ilçenin kentleşmesinde iki olaya işaret ediyor. Bugün İZBAN'la çağ atlayan demiryolu ve ilçede hala izlerine rastlanan Sultan İkinci Abdülhamit'in eserleri…

 DEMİRYOLU VE GÖÇ…
Torbalı'nın kentleşme sürecini demiryolunun gelişine bağlamak doğru olur. 1860 yılının son günlerinde 'İzmir-Aydın Demiryolu Hattı'nın ilk etabı olarak hizmete açılan 'İzmir –Torbalı Demiryolu Hattı', o zamana kadar kendi halinde bir köy olan Torbalı'nın kaderini değiştirmiş, ulaşım avantajı nedeniyle Torbalı İstasyonu çevresi yerleşmenin odağı haline gelmiştir. Demiryolunun gelişiyle Torbalı'nın tarım ürünleri İzmir limanına ulaşmaya başlamış, Torbalı halkının gündelik yaşamı değişmeye başlamıştır. İlk etapta Torbalı- İzmir arasında işleyen trenler 1866'da Aydın'a, 1881'de Nazilli'ye, 1884'te Bayındır'a 1888'de Tire ve Ödemiş'e 1891'de de Söke'ye ulaştı. Bu ulaşım şebekesinin kavşak noktasında yer alan Torbalı'nın önemi de günden güne arttı. Bu süreçte özellikle Balkanlar'dan gelen göçler de Torbalı'nın kentleşme sürecini hızlandırdı.

SULTAN II. ABDÜLHAMİD'İN ÇİFTLİKLER EDİNMESİ

19.yy'ın ikinci yarısında Torbalı'nın kentleşme sürecini etkileyen ikinci faktör 1876'da tahta çıkan Osmanlı Sultanı II. Abdülhamid'in 1881 yılında yöreden 19 tane çiftlik satın alması oldu. Bu çiftliklerin bir kısmı o yılların idari yapısında Torbalı Nahiyesi'ne bağlıyken bir kısmı da Tire Kazası'na bağlıydı. Bunlardan Tepeköy merkez olmak üzere Torbalı'ya bağlı olanlar; Tepeköy, Hamidiye (Özbey), Yeniköy, Ahmetli, Mecidiye-
Sepetçiler (Çaybaşı), Eğerci, Meşhed (Şehitler), Arapçı (Pamukyazı) çiftlikleriydi.. Tire Kazası'na bağlı olanlar ise; Subaşı, Kırbaş, Naime, Tulum, Bülbülderesi, Yeniçiftlik, Işıklar, Ayaklıkırı, Rahmanlar çiftlikleriydi. Sultanın yörede çiftlikler edinmesi Torbalı'da önemli değişikliklere neden oldu. Bunlardan ilki; sultanın, çiftliklerin tamamında birer cami ve birer mektep inşa ettirmesi oldu. Ayrıca Özbey, Yeniköy ve Ahmetli'de su şebekesi ile birlikte birer çeşme ve birer havuz inşa edildi. Diğer bir değişiklik Torbalı Köyü'ne alternatif olarak Tepeköy'ün merkezi öneminin artması oldu.

 TEPEKÖY, NASIL TORBALI'NIN ÖNÜNE GEÇTİ?
Sultanın çiftliklerinin merkezi konumunda bulunan Tepeköy'de pek çok hizmet binasının yanı sıra örnek bahçeler, modern tarım tekniklerinin uygulandığı tarlalar oluşturuldu. 1896'dan sonra her hafta kurulmaya başlanan pazar, Tepeköy'ün merkezi konumunun perçinledi. Yine 1893'ten sonra her yıl yapılmaya başlanan 'Tepeköy Çiftlik-i Hümayûnu At Koşuları' ile Tepeköy'ün adı çevre kentlerde duyuldu. Bu at koşularıyla aynı günlere denk getirilen ve 1900 yılından itibaren düzenlenen ziraat sergileri ve panayırlar da Tepeköy'ün ticari önemini artırdı. Tüm bu gelişmeler Torbalı'nın kentleşme sürecini de doğrudan etkiledi. Nitekim ilçenin adı tarihsel gelişim sonucunda Torbalı olsa da son yüz yıl içerisinde Tepeköy adım adım Torbalı Köyü'nün (Günümüzde Torbalı Mahallesi) önüne geçti. Tepeköy kentin idari ve ticari merkezi rolünü üstlendi. Oysa 1891 yılında Torbalı Köyü'nde 114 hane, 534 nüfus varken; Tepeköy 48 hane ve 207 nüfusla Torbalı Köyü'nün ancak yarısı kadardı.

TEPEKÖY BELEDİYESİ II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ'NDE KURULDU.

1908 yılında yeniden ilan edilen meşrutiyet yönetimiyle, Sultan II. Abdülhamid siyasi açıdan gücünü kaybetti. Bir süre sonra da Torbalı çevresindeki çiftlik arazilerini devlete devretti. Meşrutiyet yönetiminin kurulmasıyla tüm ülkede başlayan siyasi canlılık Torbalı'ya da yansıdı. Özellikle İttihat-Terakki Partisi Torbalı'da aktif çalışmalar yürütüyordu. Partinin bir yan kuruluşu olarak 'Tepeköy Çiftçi Kulübü' bu dönemde kuruldu. Yine Torbalı'nın kentleşme süreci açısından son derece önemli olan Tepeköy Belediyesi de II. Meşrutiyet Dönemi'nde kuruldu. II. Meşrutiyet Dönemi aynı zamanda Osmanlı'nın sonunu getiren Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'nı da kapsamaktadır. Bu savaş silsilesinin ilki olan I. Balkan Savaşı'nın Torbalı'ya yansıması ise Balkan göçmenlerinin nahiyeye göç etmesi olur. 1912'de başlayan bu savaştan sonraki dört yıl içerisinde 250'nin üzerinde aile Balkanlar'dan kopup Torbalı'ya yerleşir. Dünya Savaşı ise vatanın her yerinde olduğu gibi Torbalı'daki hanelere de ateş düşürür. Torbalı Mahallesi'nden 26, Tepe 19 ve Ertuğrul Mahallesinden 18 kişi olmak üzere toplam 63 kişi askerden dönmemişlerdir. 20 Mayıs 1919 gecesi ise Torbalı, vatanın işgale uğrayan diğer köşeleri gibi karanlığa gömülmüştür. O gece Torbalı'yı işgal eden Yunanlılar 3 yıldan fazla süre Torbalı'yı ellerinde tuttular.Bu karanlık günlerde Hortunalı Hamit Efe ve çetesi, adeta ateş böcekleri gibi halkın Yunanlılar'a karşı umudu oldular. Ne var ki Hamit Efe kurtuluşu göremeden şehit edildi