Geçmisten günümüze tarih 1

Yerel Tarihçi Yasin Kayis’in hazirladigi “Aydin Vilayeti Salnamelerinde Torbali ve Sultan 2. Abdülhamit’in Hayir Eserleri” isimli kitap, Sultan Abdülhamit’in ilçeye kazandirdigi tarihi eserler hakkinda genis bilgi aktariminda bulunuyor.

Torbali’nin neresine giderseniz gidin, mutlaka bir hayir eserine ve geçmisten günümüze birakilan tarih mirasina rastlamak mümkün. Camilerden, eski Rum binalarina ve hayir çesmelerine kadar birçok eser günümüze kadar ayakta kalabilmeyi basardi. Torbali Belediyesi’nin büyük destegi ve ilçedeki yerel tarihçilerin azimli çalismasi sonucunda geçtigimiz günlerde, kent hakkinda tüm bilgileri içeren 3 önemli kitap çikartildi. Bunlardan biri “Torbali’nin Somut Olmayan Kültürel mirasi” isimli çalisma. Bu çalisma Edebiyat Ögretmeni Ibrahim Özkaya, Yerel Tarihçi Nejat Çetin, Mehmet Osman Aksu ve Tarih Ögretmeni Mehmet Yenigün tarafindan hazirlandi. Diger bir çalisma olan ve kentte bulunan tarihi eserler hakkinda genis bilgi veren “Aydin Vilayeti Salnamelerinde Torbali ve Sultan 2. Abdülhamit’in Hayir Eserleri” isimli kitap Kent Arsivi Sorumlusu Yerel Tarihçi Yasin Kayis tarafindan hazirlandi. Birkaç gün sürecek olan yazi dizimizde, Torbali için oldukça önemli olan bu kitaplardaki çalismalari yayinlayacagiz. Yazi dizimizde Torbali ve Sultan 2. Abdülhamid’in Hayir Eserlerini, ilçenin kültürel mirasini ve atasözlerine yer verecegiz.

HEM TICARI HEM SIYASI AKIL

Kitabin hazirlanmasinda büyük bir emek sarf eden ve aylar süren arastirmalar sonucunda kitabi elimize ulastiran Yazar Yasin Kayis, 2002 yilindan beri Torbali’daki çesitli okullarda ögretmen ve idareci olarak görev yapti. Torbali Belediyesi Kent Arsivi ve Müzesi (TORKAM) kurulus çalismalarinda da görev yapan Kayis,  Dokuz Eylül Universitesi Atatürk Ilkeleri ve Inkilâp Tarihi Enstitüsü’nde doktora ögrenimine devam ediyor ve ayni zamanda Torbali Ticaret Meslek Lisesi’nde müdür yardimcisi olarak görev yapiyor. Kitabin bir bölümünde,  II. Abdülhamid’in neden Torbali’da mülk edindigi, hangi çiftliklere yatirim yaptigi ve çiftlikler içerisindeki köyleri imar etmek için nasil yüklü miktarda para sarf ettigi konusunda okuyucuya genis bilgi sunuyor. Yazarin arastirmalarina göre, bu durumun baslica sebebinin 19. Yüzyilin ikinci yarisinda demiryolu hattinin da gelmesiyle Küçük ve Büyük Menderes Ovalariyla birlikte Torbali civarindaki arazilerin önem kazanmasi seklinde belirtiliyor ve dolayisiyla bu bölgeye yatirim yapmanin akilci bir tutum oldugunvurgulaniyor.

INGILIZLER TALAN ETMEYE BASLADI

Yazar Yasin Kayis, iyi bir yatirimci oldugunu bilinen II.Abdülhamid’in de bu bölgeyle ilgilenmesinin sasirtici olmadigini ifade ederek, yatirimin ticari kisminin disinda siyasi ve stratejik sebepleri olmasinin da mümkün olabileceginin üzerinde duruyor. Konunun devaminda, siyasal olarak çöküs sürecine giren Osmanli Imparatorlugunun yabancilarin baskilarina boyun egerek, 1866 yilinda çikardigi bir yasayla yabancilarin tasinmaz mal edinmeleri ve dolayisiyla da toprak satin alabilmelerine olanak sagladigi belirtiliyor. 1860’lara kadar hukuk kurallarinin açiklarindan faydalanarak toprak edinmeye baslayan yabancilarin bu tarihten sonra yasal olarak da önleri açildigindan bölgede çiftlikler satin almak ve isletmek için adeta birbirleriyle yarisa girdiklerinin ve özellikle 1868’de yani yasanin çikarilmasindan bir yil sonra Izmir yakinlarinda tarima elverisli arazilerin en az üçte birinin Ingiliz yatirimcilarin tapulu mali haline geldigi açiklaniyor.

SÖMURUYE KARSI KAMULASTIRMA

19. Yüzyilda ekonomik olarak bati güdümüne giren Osmanli Imparatorlugunun siyasal iradesini de kaybettigine dikkat çeken kitapta iste tam bu noktada Sultan 2. Abdülhamid’in neden Torbali ve Izmir bölgelerine yatirim yaptigina dair bir konuya deginilip açiklik getirerek su cümlelere yer verildi: “Yönetim, ülkenin günden güne elden gittiginin farkinda olsa bile kendini ‘çaresiz’görüyor ve yabanci ülkeleri ve yabanci yatirimcilari dogrudan karsisina almaktan çekiniyordu. Buna bagli olarak da yabanci sömürüsüne direnis için dolayli yollar seçiliyordu. Iste bu siyasal ortam içerisinde Sultan II. Abdülhamid’in ülke topraklarinin talan edilmesine karsi bireysel girisimlerle tedbirler almaya çalistigi bilinen bir olgudur. Nitekim Aydin Vilâyeti ile Yanya, Iskodra ve Manastir’daki araziler hariç sultanin, çogunlugu petrol bölgelerinde ve Kudüs’te olmak üzere, toplam 56.102.065 dönüm araziyi kisisel mülkiyetine kattigi bilinmektedir. II. Abdülhamid’in Torbali ve çevresinde hem ticari hem de stratejik bir yatirim hamlesine girismis oldugu anlasilmaktadir. Bu konu simdilik yeterince aydinlatilamamis olsa da sultanin yörede çiftlikler edinmesi ve bu çiftliklerde ‘hayir eserleri’ yaptirarak Torbali’nin gelismesine katkida bulunmasi somut olarak ortadadir. Sultanin Torbali ve çevresinde çiftlikler edinmesi yöredeki sosyal yasantida birtakim degisiklikleride beraberinde getirmistir. 1890’larda çiftliklerdâhilindeki tüm köylere birer cami ve mektep insa edilmis, bazi çiftliklerde ise su ihtiyacini karsilamak için su sebekesi ve çesmeler yapilmistir.”

EFSANE MURAT BEY KIMDIR?

Kitapta yillardir Torbali Belediyesi binasinda fotografi asili duran ve hatta ilk belediye baskani olarak bilinen Murat Bey isimli kisi hakkinda da oldukça önemli ve aydinlatici bilgilere yer verilmis. Günümüzde “Muratbey” adiyla Torbali ilçesinin bir mahallesine de isim kaynagi olan bu kisinin adinin gerçekte “Mehmet Mir’at Bey” olduguna dikkat çekilerek su bilgiler aktarilmis: “19. Yüzyilda’da Torbali ve çevresindeki sultan çiftliklerinden söz ederken, sultanin Aydin Vilâyeti’ndeki kisisel mallarini yöneten efsanevi ‘Murat Bey’le ilgili bazi yanlisliklari da düzeltmek yerinde olacaktir. Zira ‘Murat Bey’ hakkindaki güncel söylenceler onu bir ‘çiftlikkâhyasi’na indirgemekte, statüsünden ismine kadar pek çok yanlisi barindirmaktadir. Hatta bu yanlisliklar zinciri Torbali Belediye binasinin içine kadar yansimis ve’Murat Bey’ baskanlik katindaki panoda ‘Torbali’nin Ilk Belediye Baskani’olarak yer almistir. Tabii söz konusu panodaki resmin gerçekle baglantisi da süphelidir. Ilk düzeltilmesi gereken yanlis, söz konusu kisinin adi olmalidir. Çünkü günümüzde ‘Muratbey’ adiyla Torbali ilçesinin bir mahallesine de isim kaynagi olan bu kisinin adi gerçekte ‘Mehmet Mir’at Bey’dir. Söylenis olarak ‘Murat’a gerçekten de çok benzeyen ‘Mir’at’, ‘ayna’ veya ‘meshur bir çesit lale’ anlamlarina gelmektedir. ‘Mir’at’ zamanla ‘Murat’a dönüsmüs ve bu sekliyle halk arasinda benimsenip Torbali’nin bir mahallesinin ismine esin kaynagi olmustur.Mehmet Mir’at Bey’in ‘Torbali Belediye Baskani’ ya da ‘çiftlik kâhyasi’gibi bir görevi yoktur. Zaten Torbali’da belediye idaresinin olmadigi bir dönemde ‘belediye baskani’sifatiyla bir görevlinin bulunmasi da mümkün degildir.”

Devami var…