AZAT KAYA
MALİ MÜŞAVİR
İŞ’TE GÜNDEM
0 232 856 9 222
FAZLA ÇALIŞMA (MESAİ) VE ÜCRETLENDİRİLMESİ
Kıymetli okurlarım;
İşletmelerde işçi ve işverenler arasındaki iş ilişkisinde NORMAL ÇALIŞMA süresi azami yani en fazla 45 saattir, bu süre sözleşme ile kısaltılabilir, fakat işçi rıza gösterse dahi kesinlikle uzatılamaz. Zira gerek İş Kanunu gerekse de amir mevzuat hükümleri gereğince bu durum güvence altında olup tartışmaya kapalıdır.
Haftada 6 gün çalışan bir işletmede her gün eşit sürelerle çalışıldığını varsayacak olursak günlük normal çalışma süresi 7,5 saatten fazla olamaz. Genel olarak uygulamalara bakıldığında da hafta içi 5 gün 8 saat hafta sonu Cumartesi günü ise yarım gün olarak tabir edilen 5 saat çalışma yapıldığını görürüz. Bu durum işçi ile işveren arasında işe başlamadan önce amir mevzuat hükümlerine göre tesis edilecek İş Sözleşmesinde imza altına alınabilir.
Çalışma süresi hesaplanırken molalar hesaba katılmaz. Söz gelimi işyerine sabah 08:00 ‘de gelen işçi akşam saat 20:00’ye kadar kalıyorsa ve gün içinde 1 saat öğlen yemeği 15’er dakika da sabah ve öğleden sonra olmak üzere ara dinlenme molaları söz konusu ise toplamda 1,5 saate denk gelen süre 08:00-20:00 arasındaki süre olan 10 saatten düşülür ve dolayısıyla o gün toplamda 8,5 saat çalışıldığı sonucu ortaya çıkar. Mola ya da dinlenme süreleri 4857 Sayılı İşi Kanunu’nun 68. Maddesinde düzenlenmiştir.
Fazla çalışma ise 4857 Sayılı İş Kanunu’nda ve amir mevzuatta açıkça belirlenmiş haftalık 45 saatlik NORMAL ÇALIŞMA süresini aşan çalışmalardır. Fazla mesai olarak da anılmaktadır.
Özellikle ülkemizde ise; işverenler genel olarak çalıştırdıkları işçilerin emeklerinden sınırsız olarak istedikleri saatlerde faydalanabilecekleri gibi garip ve manidar bir yanılgı içerisinde olabilmektedirler. Halbuki bu konu; gerek İş Kanunu’nun 41. maddesinde, gerekse ayrıntılı olarak; 06.04.2004 tarih 25425 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ‘İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma Ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği’ ile düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 3.maddesi’ne göre fazla çalışma yani fazla mesai ‘İş Kanununda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmaları,’ ifade etmektedir. Zira haftalık normal çalışma süresi Yasaya göre 45 saatten fazla olamaz. Anılan yönetmeliğin 5. maddesi uyarınca ‘Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz. Yine İş Kanunu 63. Madde uyarınca ‘Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir’ demektedir. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat sayılır.’ demektedir. Yani işverenler işçilerini örneğin; sabah 08:00 akşam 20:00; işçiler onaylasa dahi yıl boyunca çalıştıramazlar. Diğer bir ifade ile bir işçi yılda toplamda 45*52 haftadan 2 bin 340 saat normal çalışma yapabilir. 270 saat fazla çalışma da katıldığında 2 bin 610 saat eder. Bunun üzerindeki çalışmalar açıkça mevzuata aykırıdır ve ciddi hukuki sonuçları söz konusudur. Bu hukuki sonuçların başında İşçinin haklı sebebe dayanarak iş akdini feshetmesi gelirken, bazı sektörlerde ‘ÜRETİM ZORLAMASI’ adı altında işyerinin faaliyetinin durdurulmasına kadar gidebilir.
Anılan Yönetmeliğin 7.Maddesinde de Fazla Çalışma Yapılamayacak İşler de sıralanmıştır.
Aşağıda sayılan işlerde fazla çalışma yaptırılamaz.
- a) İş Kanununun 63 üncü maddesinin son fıkrası uyarınca sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde,
- b) Aynı Kanunun 69 uncu maddesinin l inci fıkrasındaki tanıma göre gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde (şu kadar ki, gündüz işi sayılan çalışmalara ek olarak bu Yönetmelikte öngörülen fazla çalışmalar gece döneminde yapılabilir),
- c) Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında.
Fazla Çalışma Yaptırılmayacak İşçiler ise 8.Madde de sıralanmıştır.
Aşağıda sayılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.
- a) 18 yaşını doldurmamış işçiler,
- b) İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler,
- c) İş Kanununun 88 inci maddesinde öngörülen Yönetmelikte belirtilen gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,
- d) Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler.
Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz.
Fazla çalışma yaptırılacak işçinin onayı ise zorunlu olup madde 9 açıklanmıştır.
Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.
Fazla çalışmada ücretlendirme de anılan yönetmeliğin 4. maddesinde yazılıdır: Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir. Yani saat ücreti 10 TL olan işçiye her saat için 15 TL ödenir.
Genel tatil, hafta tatili, resmi tatil, dini ve milli bayramlarda ise yüzde yüz artırım uygulanır. Yani saat ücreti 10 TL olan işçiye her saat için 20 TL ödenir.
Fazla çalışma ve ödemesi ile ilgili olarak denkleştirme, telafi çalışması, prim usulü çalışmalar gibi konularda özellikli durumlar söz konusu olup yazımızın alanı yetmeyeceği için değinilmemiştir. Ayrıca bir yazının konusu olabilir.
Sonuç itibariyle fazla çalışma konusu oldukça önemli olup, doğurabileceği hukuki sonuçlar da göz önüne alınarak, işveren ve işçiler tarafından ehemmiyetle üzerinde durulması gerektiğini belirtmekte fayda vardır.
Sağlıcakla kalın…
HAFTAYA : RUHSATSIZ MUHASEBECİLERE DİKKAT!
AZAT KAYA
MALİ MÜŞAVİR
